Het populairste druksysteem voor grote oplagen tot nu toe is offsetdruk. Offsetdrukken, hoewel veel geavanceerder en gemechaniseerd, is gebaseerd op hetzelfde principe als lithografie, een techniek die in 1790 werd uitgevonden door Alois Senefelder, waarbij water en vet elkaar afstoten.
Lithografie maakt gebruik van poreuze kalksteen, offsetdruk van aluminiumplaten; lithografie ‘schrijft’ de matrix met een vetpotlood en dompelt het vervolgens onder in een vloeistof om het aan te zuren in alle onbeschreven delen, offsetdruk daarentegen gebruikt een laser die de drukgebieden direct waterafstotend maakt; in beide technieken worden de matrices geglazuurd met water, dat alleen neerslaat in de onbedrukte delen, en vervolgens bedekt met inkt, die daarentegen alleen neerslaat waar geen water is. Aan beide technieken ligt het fenomeen van de chemisch/fysische afstoting tussen water en inkt ten grondslag.
Terwijl offsetdruk alleen kan worden beoefend met professionele machines, kan lithografie gemakkelijker worden nagebootst, maar heeft het nog steeds twee problemen die het onpraktisch en ontoegankelijk maken: de moeilijkheid om de steen te vinden en te vervoeren en de gevaarlijke aard van de zuren die in het proces worden gebruikt.
Om beginners en kinderen toch te laten experimenteren met het basisprincipe van lithografie, bedacht kunstenaar Émilie Aizier in 2011 een zeer goedkope en veilige alternatieve methode met materialen en stoffen die in veel keukens te vinden zijn: aluminiumfolie, cola, plantaardige olie en nog veel meer. Vandaar de naam Kitchen Litho.
Benodigdheden
- Een klein stuk glas of plexiglas (bijvoorbeeld het glas van een fotolijst), dat als matrix zal dienen
- Drukinkt op oliebasis (bijvoorbeeld diepdrukinkt)
- Een inktroller
- Plakband
- Tekenmateriaal, een vetpotlood (bijv. 8B), grafiet, oliepastels, carbonpapier, boter, Marseillezeep…
- Aluminiumfolie
- Een bekken
- Cola
- Zaadolie
- Sponsjes en doek
- Vellen om op te printen
- Optioneel: latex handschoenen
1.De glasplaat coaten
De eerste stap in het proces is om de glasplaat of het plexiglas te bedekken met aluminiumfolie, dit vast te maken met plakband en ervoor te zorgen dat er geen gaten overblijven waar de cola doorheen zou kunnen. De aluminiumfolie moet met de ondoorzichtige kant aan de buitenkant worden aangebracht.
Bij het uitvoeren van deze handeling is het erg belangrijk dat je de kant die gebruikt gaat worden voor het afdrukken niet aanraakt met je vingers. Vingervet kan een afdruk achterlaten die later zichtbaar is in de afdrukken.
2.Tekenen op de plaat
De plaat is nu klaar om gestempeld te worden. De af te drukken matrix wordt direct op het aluminium getekend en elk vettig materiaal is goed genoeg. Als eerste benadering is het handig om verschillende materialen te testen: vetpotloden en grafiet zijn zeker een goede optie, maar oliepastels of zelfs Marseille zeep of boter, met een klein penseel, zijn ook het proberen waard. Elk ander vettig materiaal dat je bij de hand hebt kan nuttig zijn.
Net als bij de vorige stap moet je oppassen dat je de plaat niet aanraakt met je vingers tijdens het tekenen. Het kan helpen om latex handschoenen te dragen.
3.Zuur de plaat aan
Als de tekening klaar is, moet de plaat in een bak of kuip worden gelegd, waar cola overheen wordt gegoten. Het is handig om de plaat te draaien en de cola in alle richtingen te gieten, zodat alle niet-afdrukgebieden worden aangezuurd.
Op plaatsen waar vet aanwezig is, kun je zien dat de cola niet hecht, maar bubbels creëert.
4.De plaat schoonmaken
Laat de plaat een paar seconden onder de cola staan en veeg hem dan af met een natte spons om de vloeistofresten te verwijderen. Veeg de plaat vervolgens met een in plantaardige olie gedrenkte doek voorzichtig schoon van overgebleven grafiet of ander vettig materiaal dat de inkt zou kunnen verstoppen.
Op dit punt moet de vervaagde afbeelding zichtbaar blijven op het aluminium.
5.Inkten
De volgende stap is het voorbereiden van de inkt. De kleur die geschikt is voor dit type proces is erg vettig en dicht, net als die voor diepdruk, dus moet het worden uitgespreid op een plaat en er een paar minuten met de roller in verschillende richtingen overheen worden gegaan tot het glad en egaal is.
Het fosforzuur en de Arabische gom in de cola maken de gebieden van de plaat die niet getekend zijn hydrofiel. Als de plaat nat is, zet het water zich dus af op deze gebieden, maar het wordt afgestoten door de getekende gebieden, waar de vettige inkt zich afzet.
Voor het inkten wordt een natte (maar niet druipende) spons of doek over de plaat gehaald en pas daarna wordt de inkt met de roller over de plaat gehaald. Je hoeft je geen zorgen te maken als, vooral bij de eerste keer, de inkt ook op de niet-gevoelige delen terechtkomt. Gebruik gewoon de natte doek opnieuw en ga er heel voorzichtig mee over de tekening: de spons verwijdert alleen de inkt op de niet-getekende delen.
Als er op een gegeven moment te veel droge inkt op de plaat terechtkomt, kun je de resten verwijderen door ze af te vegen met een beetje plantaardige olie.
6.Afdrukken
Idealiter heb je op dit punt een drukpers (de plaat moet in dit geval van plastic zijn), maar dit is niet essentieel. Je kunt goede resultaten krijgen door het vel op de plaat te leggen en te drukken, eventueel met behulp van een lepel of pannenlap. Om te voorkomen dat het papier wordt beschadigd door wrijven, kan een vel bakpapier op het te bedrukken papier worden gelegd.
De plaat produceert ongeveer tien afdrukken voordat hij aan kwaliteit begint in te boeten.
De kwaliteit van de afdrukken is zeker informeel: de streek is niet scherp en precies en het komt voor dat er kleur wordt afgezet waar dat niet zou moeten, maar het resultaat is erg spontaan en niet gemakkelijk te repliceren met andere technieken. Rekening houdend met de stijl van de afdrukken, kun je denken aan een matrixontwerp dat niet te verfijnd en gedetailleerd is, maar eerder gebaat is bij een wat ‘vuile’ streek.
Veel plezier en een goede ‘kitchen lito’ voor iedereen!